Trwają konsultacje do projektu uchwały Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa na lata 2021-25, którego głównym celem jest: Wzmocnienie czytelnictwa w Polsce oraz rozwój bibliotek do 2025 r. - ma się to dokonać dzięki realizacji czterech  głównych priorytetów.

Analizując zapisy poszczególnych priorytetów wskazaliśmy ich plusy oraz minusy. Przeczytacie o nich szerzej w artykule. 

Zachęcamy również do wyrażenia Waszych opinii w ankiecie, w której zebraliśmy kilka rekomendacji. Zależy nam, aby poznać Wasze zdanie na ich temat. Czekamy także na wasze pomysły zmian! 

LINK DO ANKIETY:

https://forms.gle/wNzs7vPSQVNMVhXK6

Struktura Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 składać ma się z następujących  priorytetów:

1.1. Zakup i zdalny dostęp do nowości wydawniczych (wartość 160 900 000)

1.2. Budowa ogólnokrajowej sieci bibliotecznej poprzez zintegrowany system zarządzania zasobami bibliotek (wartość 41 200 000)

2.1. Infrastruktura bibliotek 2021-2025 (wartość 228 500 000)

3.1. Zakup nowości do placówek wychowania przedszkolnego (wartość 41 260 000)

3.2. Zakup nowości wydawniczych oraz elementów wyposażenia do bibliotek szkolnych i pedagogicznych (wartość 96 400 000)

4.1. Program dotacyjny dla bibliotek publicznych. BLISKO – Biblioteka | Lokalność | Inicjatywy | Społeczność | Kooperacja | Oddolność (wartość 22 000 000)

4.2 Promocja czytelnictwa. Kampania społeczno-informacyjna (wartość 20 730 000)

Wartość całego programu to 635 000 000 PLN  jeśli porównamy go z poprzednią edycją (435 000 000 PLN) mamy wzrost o 200 mln zł – czy więc możemy się już cieszyć?

Przyjrzyjmy się bliżej poszczególnym priorytetom:

Priorytet 1

1.1. Zakup i zdalny dostęp do nowości wydawniczych

Na plus (+)

• zwiększenie kwoty z 135 000 000 PLN do 160 900 000 PLN
• rozszerzenie zakresu finansowania o zakup usługi zdalnego dostępu do książek w formatach e-booków, audiobooków i synchrobooków
• udział mogą wziąć wszystkie biblioteki publiczne spełniające wymogi ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. *(patrz minusy)

Na minus  (-)

• utrzymanie wysokich progów wkładu własnego (50%, 65% 80%)
• niejasna interpretacja uprawnionych wnioskodawców „otwarte co najmniej połowę sobót roku przez przynajmniej 4 godziny ) oraz korzystające przynajmniej z jednego terminalu cyfrowej wypożyczalni międzybibliotecznej Academica”  czy dotyczy to wszystkich? co z bibliotekami w małych gminach, które są częścią Domu Kultury i nie pracują w soboty

Planuje się utrzymać wysokie progi wkładu własnego, co w dobie pandemii (biblioteki nie dostały żadnego wsparcia) oraz wzrostu kosztów utrzymania bibliotek (np. media, wzrost płacy minimalnej) będzie skutkowało mniejszymi środkami na zakup książek. W konsekwencji przełoży się to na niepełne wykorzystanie możliwego dofinansowania – taka sytuacja miała już miejsce w ubiegłym roku. Zasadne byłoby wrócenie do progów sprzed trzech lat (40%, 50%, 60%) co byłoby wymierną korzyścią dla każdej biblioteki i realnym argumentem dla organizatora o zwiększeniu dotacji na zakup książek.

Warto zastanowić się o rozszerzeniu zakresu zakupów także o gry planszowe, które cieszą się sporym powodzeniem i mają wpływ na atrakcyjność zbiorów bibliotek.

Na plus (+)

• system działa już w czterech bibliotekach

Na minus  (-)

• brak informacji co po zakończeniu programu  - co dalej z finansowaniem systemu
• uprawnione małe biblioteki tylko z trzech województw  (świętokrzyskiego, łódzkiego i lubelskiego)
• mały zasięg oddziaływania docelowo do sieci ma dołączyć 16 dużych bibliotek z terenu całego kraju oraz 480 bibliotek małych z trzech województw

Idea stworzenia jednego systemu obsługującego całą sieć bibliotek na poziomie krajowym jest słuszna, jednak wątpliwości budzi brak konkretnych informacji na temat finansowania. Czy opłaty za licencje Almy i Primo będą po wdrożeniu ponosić biblioteki? Czy system będzie dostępny nieodpłatnie dla bibliotek? W jakim czasie planowane jest zakończenie tego procesu , skoro obecne tempo wynosi ok 100 bibliotek rocznie? 

Jaka jest w związku z tym projektem przyszłość systemu MAK, wdrożonego w licznych bibliotekach, nie obciążającego kosztami?

Priorytet 2

2.1. Infrastruktura bibliotek 2021-2025

Na plus (+)

• zwiększenie kwoty z 150 000 000 PLN do 228 500 000 PLN
• rozszerzenie uprawnionych bibliotek o te z gmin do 100 tys. mieszkańców

Na minus  (-)

• utrzymanie zróżnicowanych progów wkładu własnego w zależności od wartości współczynnika G (25% 35% 45%)
• nieuwzględnienie bibliotek z gmin powyżej 100 tys. mieszkańców

Jak napisano priorytet ten służy dostosowaniu bazy infrastrukturalnej bibliotek publicznych do współczesnych standardów obiektów użyteczności publicznej oraz zwiększenia poziomu atrakcyjności świadczonych usług bibliotecznych - i jest to jak najbardziej prawidłowy kierunek. Dobrze, że zwiększono środki w tym priorytecie, dobrze także, że uprawnione do aplikowania są biblioteki z miast do 100 tys. mieszkańców. Niewątpliwie należy podkreślić, że cały czas pomija się biblioteki z większych miast, które posiadają sieć filii, na remont czy doposażenie których nie ma dostatecznych funduszy.

Priorytet 3

3.1. Zakup nowości do placówek wychowania przedszkolnego

Na plus (+)

• zwiększenie dostępu dzieci w wieku przedszkolnym do książek
• programem objęte przedszkola z całej Polski

Na minus  (-)

• kwota tego priorytetu wydaje się być „zabrana” z puli przeznaczonej na biblioteki szkolne i pedagogiczne
• brakuje „połączenia” przedszkoli z bibliotekami publicznymi oraz uświadamiania rodziców i opiekunów dzieci  
• możliwość wydatkowania dofinansowania na nagrody książkowe (książka nie zostaje w przedszkolu)

Reasumując:

Dobrze, że dostrzeżono przedszkola jako miejsca, w których dzieci powinny mieć swobodny dostęp do książek zwłaszcza nowości wydawniczych. Zakup książek to jedno, drugie to zachęcenie dzieci, aby do nich sięgały. W projekcie co prawda jest napisane że „będzie wspierana realizacja działań promujących czytelnictwo, w tym: zakup nagród książkowych dla dzieci z placówek wychowania przedszkolnego biorących udział w akcjach promujących czytelnictw, organizacja spotkań autorskich, wystaw, konkursów”  niestety brakuje informacji o konkretnym finansowaniu tych działań. Uważamy, że warto tutaj opierać się na modelu wypracowanym przez kampanię „Cała Polska czyta dzieciom”, ewidentnie w priorytecie brakuje mechanizmów do zaangażowania rodziców i opiekunów dzieci, jak również przestrzeni do współpracy na linii przedszkola – biblioteki publiczne, co powinno być kluczowe. Może warto postawić na wspólne projekty z bibliotekami publicznymi w ramach akcji promujących czytelnictwo, organizację spotkań autorskich, wystaw, konkursów. 

Na plus (+)

• Możliwość wydatkowania na zakup nowych elementów  wyposażenia w tym (sprzęt komputerowy czy elementy wyposażenia wnętrza biblioteki)

Na minus  (-)

• zmniejszenie kwoty z 150 000 000 do  96 400 000
• możliwość wydatkowania na lektury szkolne
• wydatkowanie przez biblioteki pedagogiczne tylko na  literaturę pedagogiczną i metodyczną
• brakuje „połączenia” bibliotek szkolnych z bibliotekami publicznymi

Reasumując:

Liczba bibliotek szkolnych i pedagogicznych jest niewspółmierna do wartości priorytetu, dodatkowo zmniejszonego w porównaniu do  NPRC. 2016-20.  Dobrze, że biblioteki będą mogły również doposażyć się w sprzęt oraz wyposażenie wnętrza biblioteki (do kwoty 50% dofinansowania) – ważne jednak, aby nie odbyło się to kosztem nowości wydawniczych, a sam priorytet nie stał się furtką do zrobienia zakupów podstawowych (regały, program biblioteczny itp.), które powinny leżeć po stronie organizatora. Podobnie sprawa ma się z lekturami szkolnymi, których zakup powinien być finansowany przez organizatora (wiemy, jak jest w praktyce, w wielu szkołach nie ma na to pieniędzy), pamiętajmy jednak, że celem tego priorytetu jest zachęcenie do czytania – więc istotniejszy jest zakup pozycji, które dzieci i młodzież chcą czytać niż tych, które muszą.

W tym priorytecie, też uderza brak „połączenia” bibliotek szkolnych z publicznymi na wspólnym polu promocji czytelnictwa.

Priorytet 4

4.1. Program  dotacyjny dla bibliotek publicznych. BLISKO – Biblioteka | Lokalność | Inicjatywy | Społeczność | Kooperacja | Oddolność

Na plus (+)

• stały wkład własny w wysokości 10% dla wszystkich
• możliwość realizacji projektów w trybie dwuletnim
• aktywizacja społeczności lokalnych, szczególnie w zakresie aktywnego czytelnictwa
• szeroka formuła możliwych partnerstw w ramach projektów.
• trwałość projektu, wraz z obietnicą zapewnienia finansowania biblioteki przez jej organizatora, przez okres 5 lat po zakończeniu realizacji zadania.

Na minus  (-)

• wykluczanie bibliotek  z miejscowości powyżej 100 tys mieszkańców
• wysokość dotacji w przedziale 50 – 70 tys.
• niejasne sprecyzowania czego mają dotyczyć kompleksowe projekty wzmacniające  kulturotwórczą funkcję bibliotek i aktywizujących społeczność lokalną.

Mamy wrażenie, że twórcy tego priorytetu bardzo mocno sugerowali się programem MKIDN „Partnerstwo dla książki” co z jednej strony bardzo cieszy (program jest odpowiedzią na realne potrzeby bibliotek), a z drugiej budzi obawę, że może go zastąpić.

Kwoty dofinansowania projektów mają wynosić od 50 000 do 70 000, co wydaje się nieprzemyślane, może warto pozwolić na projekty o mniejszej wartości, wtedy więcej bibliotek mogłoby skorzystać i oddziaływanie byłoby większe, a tak wsparcie trafi do nielicznych (od 39 do 55 podmiotów w każdej edycji).

Pominięto biblioteki z miast powyżej 100 tys. mieszkańców, a podawane uzasadnienie nie wydaje się logiczne,  jakby nie dostrzegano, że w dużych miastach, a w szczególności ich dzielnicach też tworzą się społeczności lokalne, które warto skupiać wokół filii biblioteki.  Warto tutaj też wspomnieć, że od 2009 roku w Polsce funkcjonuje Program Rozwoju Bibliotek realizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego adresowany do bibliotek z miejscowości do 20 tys. mieszkańców.

Dlatego kolejne wykluczenie dużych bibliotek jest niezasadne, a wręcz krzywdzące. Można wprowadzić mechanizmy w samym konkursie, aby wyrównać szanse mniejszych bibliotek  (tak jak to zresztą zaproponowano dla bibliotek z miejscowości do 20 tys mieszkańców), nie odbierając szansy tym dużym.

Na plus (+)

• dostrzeżenie roli działań o charakterze informacyjnym i promocyjnym, ze szczególnym uwzględnieniem mediów społecznościowych oraz Internetu  

Na minus  (-)

• nastawienie promocji  na zwiększenie świadomości zakresu oddziaływania programów realizowanych w ramach NPRCZ  - bardziej zasadne byłoby nastawienie na promocję czytelnictwa
• środki przeznaczone dla operatorów poszczególnych priorytetów

Reasumując:

Zasadne jest, aby promocja czytelnictwa była spójna dla wszystkich priorytetów. Warto pamiętać, że nikt nie zna się lepiej od bibliotekarzy na promocji czytelnictwa, dlatego  warto wykorzystać ich potencjał i część budżetu przeznaczyć na „mini kampanie promocyjne” realizowane przez biblioteki na ich terenie, a co ważne skierowane do osób nieczytających.  

Cieszy również fakt, że operatorzy programu uruchomili konsultacje publiczne planowanych zapisów. To możliwość dla naszego środowiska, aby wypowiedzieć się i wysłać własne uwagi. Im więcej osób zgłosi swoje opinie, im więcej bibliotekarzy weźmie udział w konsultacjach, tym bardziej prawdopodobne będzie, że głos środowiska zostanie wysłuchany. Nasze uwagi już znacie, zapraszamy teraz Was do zabrania głosu - zachęcamy do wypełnienia ankiety, w której pytamy o Wasze zdanie na ten temat. Zbierzemy opinie i skonstruujemy dla Was gotowy formularz z wspólnymi uwagami do wysłania.